Niektórzy ekonomiści ostrzegają nas przed pojawieniem się scenariusza stagflacji jako konsekwencji polityki gospodarczej czasów pandemii. Czym jest stagflacja? Jakie są jej przyczyny. Kiedy ostatnio mieliśmy do czynienia ze stagflacją? Tym zajmiemy się w dzisiejszym wpisie.
Co to jest stagflacja – krótka definicja
Stagflacja to sytuacja, w której jednocześnie występuje podniesiona inflacja oraz stagnacja gospodarcza.
Jest to zjawisko trudne dla gospodarki i społeczeństwa i jednocześnie stanowiące duże wyzwanie dla banku centralnego i rządu, gdyż zwalczanie stagflacji nie jest łatwe, tym bardziej, że często towarzyszy mu wzrost bezrobocia.
Jakie są przyczyny stagflacji?
Najczęściej jako przyczyna stagflacji wskazywany jest negatywny szok podażowy, czyli znaczne ograniczenie dostępności kluczowych zasobów np.
- Ropy naftowej
- żywności
- energii
- gazu ziemnego
Jako inną przyczynę wskazuje się długotrwałą, zbyt łagodną politykę monetarną, która doprowadza do nadmiernego zwiększenia podaży pieniądza, co choć pierwotnie prowadzi do ożywienia gospodarczego, po pewnym okresie skutkuje wzrostem inflacji i spadkiem PKB, czyli stagflacją.
Ponadto stagflacja może być również skutkiem pęknięcia bańki gospodarczej (na przykład na rynku nieruchomości lub giełdzie), w wyniku którego następuje szybkie schłodzenie gospodarki i rozpoczyna się bolesny proces dostosowawczy do właściwej struktury produkcji. Zwykle bańkę poprzedza okres luźnej polityki monetarnej, który owocuje nadmiarem taniego pieniądza, a ten z kolei znajduje zwykle ujście na rynku akcji lub nieruchomości.
Ostatnią, wymieniają przyczyną, tym razem natury historycznej jest zakończenie standardu złota poprzez zerwanie z systemem z Bretton Woods w 1973 roku. Do tego czasu waluty papierowe miały oparcie w złocie, co ograniczało dodruk pieniądza. Od tego czasu państwa znacznie zwiększyły podaż pieniądza, co w dłuższej perspektywie przełożyło się na wzrost stagflacji.
Dlaczego stagflacja jest tak problematyczna?
Ze społecznego punktu widzenia mamy do czynienia z kumulacją dwóch negatywnych zjawisk. Pierwszym jest spowolnienie gospodarcze lub recesja objawiające się spadkiem produkcji oraz spadkiem PKB, co przekłada się na brak wzrostu płac, lub nawet spadek płac: społeczeństwo biednieje
Drugim jest podniesiona inflacja. To z kolei sprawia, że zgromadzone oszczędności zaczynają tracić na sile nabywczej oraz dodatkowo przyczynia się do spadku realnych płac: kolejny czynnik wpływający na ubożenie społeczeństwa.
W obecnie funkcjonujących na świecie gospodarkach zarządzaniem poziomem inflacji i wzrostu PKB, a także w pewnym stopniu bezrobocia zajmuje się bank centralny oraz rząd, które poprzez odpowiednie polityki monetarne (w przypadku banku centralnego) lub fiskalne (w przypadku rządu) starają się optymalnie sterować gospodarką.
Niestety, dla banku centralnego stagflacja stanowi poważne wyzwanie, gdyż stawia go w patowej sytuacji. Bank centralny oddziałuje na gospodarkę poprzez sterowanie podażą pieniądza. Zwiększenie podaży pieniądza wprawdzie pobudzi gospodarkę i przyspieszy wzrost gospodarczy w krótkim okresie, jednak wpłynie również na zwiększenie inflacji. Z drugiej strony, chcąc zmniejszyć inflację poprzez ograniczenie podaży pieniądza pogłębiamy recesję i bezrobocie.
Stagflacja, a nauka ekonomii
Pojawienie się stagflacji w latach 70tych w USA podczas tzw. szoku naftowego stanowiło nie lada zagwozdkę dla ekonomistów. Zgodnie z ówcześnie panującymi teoriami stagflacja nie powinna być możliwa, ze względu na teorię krzywej Phillipsa.
Zdaniem zwolenników tej teorii istnieje wymienna relacja między stopą bezrobocia i wysokością inflacji. Albo możemy mieć niskie bezrobocie i wysoką inflację, albo wysokie bezrobocie i niską inflację, ale nie dwa jednocześnie.
Rzeczywistość zmusiła ekonomistów do zrewidowania koncepcji krzywej Phillipsa i obecnie mówi się o dwóch krzywych Phillipsa: krótkookresowej, która działa tak jak opisaliśmy i długookresowej, w której stopa bezrobocia jest stała: na poziomie naturalnego poziomu bezrobocia, a wybrać możemy jedynie stopę inflacji. Nowe spojrzenie na tę kwestię przypisuje się głównie dwóm ekonomistom: Miltonowi Friedmanowi oraz Edmundowi Pheplsowi oraz po części ekonomistom tzw. szkoły austriackiej w ekonomii.
Najsłynniejszy epizod stagflacji: lata 70te w USA
Choć stagflacja po raz pierwszy pojawiła się w Wielkiej Brytanii w latach 60tych, a w kolejnych latach, w siedmiu innych rozwiniętych gospodarkach, najczęściej omawianym przypadkiem jest ten amerykański.
Z jednej strony, jeszcze przed zerwaniem z systemem z Bretton Woods mieliśmy do czynienia ze znaczącą kreacją pieniądza przez amerykański bank centralny, co skłoniło kraje Europejskie do wymiany swoich rezerw dolarowych na złoto lub wycofania się z systemu jak miało to miejsce w przypadku RFN.
Doszło do sytuacji, w której pozostałe banki centralne miały 14 miliardów dolarów rezerw, a USA posiadało jedynie 13.2 miliardy dolarów w złocie, w czego tylko 3.2 miliarda było przeznaczone na pokrycie zobowiązań innych banków centralnych.
Choć pierwotnie polityka kreacji pieniądza zaowocowała wzrostem gospodarczym i niskim bezrobociem, po czasie wzrost gospodarczy wyhamował, wzrosło bezrobocie i inflacja.
Amerykański prezydent Richard Nixon podjął zdecydowane, choć kontrowersyjne z dzisiejszej perspektywy kroki, aby zaradzić sytuacji: wprowadził zakaz podnoszenia płac, zerwał ze standardem z Bretton Woods poprzez zawieszenie wymiany na złoto rezerw zachodnich banków centralnych a także wprowadził 10-procentowy podatek od importowanych dóbr.
Sytuacja jednak się nie poprawiała: kroki poczynione przez Nixona nie przynosiły skutku, a sprawę pogorszyła wojna Jom Kippur. W tej wojnie USA wsparło Izrael, co doprowadziło w 1973 roku do wprowadzenia przez kraje OPEC (w dużej mierze kraje arabskie, wrogie Izraelowi) embarga na sprzedaż ropy do USA i krajów sojuszniczych Izraelowi.
Cena ropy naftowej wzrosła o ponad 300% w bardzo krótkim okresie z 3 do niemal 12 dolarów za baryłkę. Bardzo dotkliwie uderzyło to w USA, które wówczas było największym na świecie konsumentem ropy naftowej, a tą pozyskiwano głównie z krajów OPEC. Doprowadziło to do niedoborów paliw na amerykańskich stacjach benzynowych i ogromnych zmian w amerykańskiej motoryzacji: dotychczas słynącej z ogromnych, paliwożernych samochodów z silnikami V8 pod maską. Na całej sytuacji znacznie skorzystał Związek Sowiecki będący istotnym producentem ropy naftowej i gazu.
Jak stagflacja wpłynęła na amerykańską gospodarkę?
Inflacja wzrosła z niecałych 4% w 1972 do ponad 11% w 1974. Przez kolejne dwa lata mieliśmy do czynienia z nieznacznym spadkiem, jednak kolejne trzy lata przyniosły dalszy wzrost do 13.5% w 1979. Dopiero w 1986 inflacja zeszła poniżej progu 2%. Można więc mówić o dekadzie podniesionej inflacji w USA.
Bezrobocie wzrosło z 3.5% w 1970 do 6% w 1971, następnie do 9% w 1975. Potem mieliśmy okres pięciu lat spadku bezrobocia do okolic 6%, jednak poczynione w kolejnych latach radykalne kroki naprawcze doprowadziły do wzrostu bezrobocia do niemal 11% w 1983.
Zwalczaniem problemu zajął się nowy prezes banku rezerwy federalnej: Paul Volcker, który radykalnie podniósł stopy procentowe w celu walki z inflacją. Doprowadziło to do największych od lat 20tych protestów związanych z wysokimi kosztami kredytu. W 1982, gdy inflacja zaczęła spadać, stopniowo rozpoczęto obniżki stóp procentowych.
Podsumowanie
Stagflacja to jednoczesne występowanie stagnacji gospodarczej i wysokiej inflacji. Występuje wskutek dwóch czynników: negatywnego szoku podażowego lub długotrwałej nadmiernej emisji pieniądza przez bank centralny.
Panaceum na stagflację jest bolesne: jest nim ograniczenie podaży pieniądza, głównie poprzez podniesienie stóp procentowych, które po roku, dwóch zaczyna tłumić inflację. Niestety, w tym okresie doprowadza również do dalszego wzrostu bezrobocia. Proces naprawy gospodarki może trwać nawet 5 do 10 lat zależnie od skali stagflacji i tego jak radykalnie walczy z nią bank centralny.
Źródła:
https://fred.stlouisfed.org/series/FEDFUNDS
https://fred.stlouisfed.org/series/UNRATE
https://en.wikipedia.org/wiki/Paul_Volcker
https://en.wikipedia.org/wiki/1973_oil_crisis#/media/File:Price_of_oil_nominal_price.webp
